مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران خیلی صریح و دلسوزانه به ما گفت: در عالم دولت‌خواهی به شما توصیه می‌کنم این کار را نکنید، قیمت بنزین از طریق تاثیر بر نرخ کامیون و اتوبوس در رفت و آمد مردم نقش بزرگی بازی میکند.
ما در عالم تئوری‌های اقتصادی خودمان بودیم که اثر این کار در مجموع در می آید مثلا فلان درصد، فلان قدر و بنابراین ناچیز است اثر آن طوری نمی‌گذارد.
روز بعد که مردم رفتند جلوی پمپ بنزین دیدند که قیمت بنزین دو برابر شده، البته پشت سر آن واکنش خیلی شدیدی در همه جا بود. قیمت ها به صورت غیر معقولی گرایش به بالا رفتن پیدا کرد و تظاهراتی شد و اعتصاباتی شروع شد بین تاکسیرانان و غیره. دولت در وضع بحرانی خیلی بدی قرار گرفت. این که شما شب بخوابید، صبح بلند شوید و قیمت بنزین را دو برابر ببینید، خوب مردم نمی توانند ساکت بینشینند.
شاید به نظر بیاید که متن بالا نوشته ی یکی از دولتمردان کنونی است در توصیف ایام بالا رفتن قیمت بنزین در آبان ماه سال 1398! اما باید خدمتتان عرض کنم که خیر! این ها خاطرات علی‌نقی عالیخانی، وزیر اقتصاد دوران طلایی اقتصاد ایران، یعنی سال های 1341 تا 1348 است. متن موجود با مقداری تغییر از کتاب سیاست و سیاست گذاری اقتصادی در ایران 1340-1350 جدا شده است.
قیمت بنزین و تکرار تاریخ در آبان سال 1398
سال 1342، در دولت حسنعلی منصور، در طول برنامه ی سوم عمرانی، اوامر ملوکانه شاهنشاه آریامهر، بزرگ ارتشتاران !! بر آن قرار گرفت که به طور ناگهانی بودجه ی نظامی را افزایش دهد! در نتیجه وزرای کابینه تصمیم گرفتند به جای کاستن از نقش عمرانی برنامه شان، قیمت بنزین و نفت را افزایش دهند تا از این طریق بودجه مد نظر شاه تامین شود. از آنجا که در آن سال ها وسیله‌ی گرمایش مردم نفت بود، اعتراضات گسترده ای شروع شد. وقایعی که شرح آن رفت را می‌توان با مسئله ی بالا رفتن قیمت بنزین در آبان ماه مقایسه کرد، آنقدر سیر تحولات شبیه به هم است که در مواردی تشخیص حال از گذشته نا ممکن می‌شود.
همان عاملی که موجب بالا رفتن قیمت بنزین در آبان ماه سال 1398شد، در سال 1342 نیز نقش آفرین بود، کسری بودجه. همان دلایلی که برای گرانی بنزین در آبان ماه شنیدیم، به فکر اقتصاد دانان 50 سال پیش کشورنیز خطور کرده بود، عدم تاثیر چندان افزایش قیمت بنزین بر دیگر قیمت ها. و همان واکنش‌هایی که در آبان ماه شاهدشان بودیم در آن سال نیز افتاده است، اعتراضات مردمی! تنها وجه تمایز بارز سال 1342 با آبان ماه 1398 را اینگونه می خوانیم: دو هفته بعد ناچار شدیم قیمت ها را برگردانیم تقریبا به نرخ پیشین خودش، یعنی مثلا بنزین را گمان کنم بالا بردیم ولی یک مقدار خیلی کمی، ده شاهی، و نفت سفید که برای مصارف خانگی خیلی مهم بود، به نرخ پیشین بازگرداندیم!!عجبا از حکومت ستم شاهی!!
در ادامه: درسی که این جریان به ما داد عبارت از این بود که یک مرتبه چشممان باز شد که شما که نظر مردم را در باره ی امور نمی‌خواهید، نمی بایست توقع داشته باشید که این مردم در برابر هر کاری که شما می خواهید ساکت بنشینند.
عالیخانی در ادامه ی شرح ما وقع از اینکه با مردم به طور صحیح موضوع را مطرح نکرده اند و یک شبه قیمت را دوبرابر کرده اند ابراز ندامت میکند و به جای افزایش ناگهانی قیمت،افزایش پلکانی آن را توصیه می کند.
البته،باز هم گلی به گوشه ی جمالشان که بنزین و نفت را دو برابر کردند،نه سه برابر.
به درستی ،ملتی که تاریخ نمی خواند، آن را تجربه می کند.اگر زمامداران امور صفحات تاریخ را ورق زده بودند،وقایع آبانماه،هواپیمای اوکراینی و چه بسا اتفاقات بسیار دیگری رخ نمی داد و خون جوانان وطن ،تاریخ امروزمان را خونین نمی کرد.وقوع یا عدم وقوع موارد ی به این شکل در سال های آینده ارتباط مستقیمی با مطالعه یا عدم مطالعه ی تاریخ توسط سران مملکت خواهد داشت،اگر آن ها نخوانند،تاریخ را،این بار به شکل یک کمدی تکرار خواهیم کرد.
به امید آنکه نسل بعد از ما،به جای تاریخ تکرار می شود،متنی با عنوان آنچه از تاریخ آموختیم بنویسند
