نسیان:رکود بزرگ و سقوط بازارهای جهانی در 1929 ( The Great Crash 1929)

مقدمه

در قسمت پیشین نسیان از تاریخ و مبارزه اش با فراموشی نوشتیم و در اولین تلاش های تاریخ نگارانه مان شاید بد نباشد که از عمیق ترین رکود بازار های جهانی صحبت کنیم.

رکود بزرگ واقعه ای است که شاید اشاره به آن در حال و هوای این روز های بازار خودمان خالی از لطف نباشد، وقتی بازار های مالی به مدت ده سال درگیر شدیدترین افت قیمتی قرن بیستم شدند، و تا مسیر صعود را مجددا طی کردند بیست سالی از عمر سهامداران گذشته بود.

 وجه شبه این رکود طولانی مدت با بازار خودمان، بازده های عظیم ماهیانه و رشد ده برابری شاخص در بازه ای چند ساله و مهم تر از آن، امید واهی مردم به همیشگی بودن روند افزایش قیمت ها است.

۲۹اکتبر ۱۹۲۹  که به سه شنبه سیاه معروف شد،  برخی از سهم ها در هیچ قیمتی خریدار نداشتند، بانک ها و خانواده های ثروتمندی مانند راکفلر ها با خرید سهام  می کوشیدند که امید خود به بازار را نشان دهند و از خروج مردم از آن جلو گیری کنند، اما فروش سهام تا اوایل همان شب ادامه یافت و سیاست های تشویقی تاثیر چندانی بر فشار فروش نداشت.

با صرف نظر از جزئیات کم اهمیت، مهم ترین نکته رکود بزرگ این است که حدود ۲۵سال بعد، یعنی در سال ۱۹۵۴،شاخص مجددا به سقف قبلی پیش از ریزش ۱۹۲۹بازگشت!

دلایل متعددی از جمله دخالت بانک ها، رکود تقاضا، پایان بازسازی پس از جنگ، تورم و امثال این علل بنیادی را می‌توان برای این ریزش بزرگ بررسی کرد.

علل سقوط بازارها و تداوم رکود

بعد از پایان جنگ جهانی اول دوره ای از رونق مجدد تحت تاثیر بازسازی بعد از جنگ شکل گرفت و بازار تولیدات صنعتی و کشاورزی را رونق داد

دوره رکود پس چندین سال رونق تولید در حال فرارسیدن بود که توجه  مردم با در نظر گرفتن بازدهی چند صد درصدی صنایع فولاد به بازار سهام امریکا جلب شد. به مرور زمان از سود سهام شرکت ها به دلیل به فروش نرفتن کالاهایشان کاسته می‌شد، حقوق کارگران نیز با شیب ملایمی کاهش پیدا می‌کرد اما این تغییرات با تاخیر تاثیر خود را در بازار سهام نشان دادند و مردم بدون توجه به کاسته شدن سود شرکت ها، در سال 1929 شروع به خرید گسترده سهام کردند تا آنچه از تبعات رکود متحمل می‌شدند را با سود بازار سهام جبران کنند.

در این میان فدرال رزرو برای کاستن از سرعت رشد سهام که به دلیل هجوم نقدینگی هر روز بالاتر می‌رفت، اقدام به افزایش نرخ بهره کرد تا با جذب سپرده های سرمایه گذاران در بانک ها، مقداری از ولع مردم برای ورود به بازار های مالی را بکاهد.

سیاست اتخاذ شده توسط فدرال رزرو باعث فراهم شدن هر چه بیشتر زمینه های رکود بزرگ اقتصادی شد و تولید را بیش از پیش در معرض خطر قرار داد.

آنچه بیان شد دلایل رکود اقتصادی سال 1929 بود اما درباره تقدم رکود بر ریزش بازار یا عکس آن همچنان اتفاق نظری بین اقتصاد دانان وجود ندارد

با هجوم نقدینگی به سمت بازار سهام، روند صعودی قیمت سهام به مدت 18 ماه ادامه پیدا کرد، به دلیل استقبال گسترده مردم برای حضور در این بازار، بانک ها تا دو سوم دارایی سهام اشخاص را برای خرید سهم بیشتر به آن ها وام داده و این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که در سال 1929، هشت و نیم بیلیون دلار وام به سهام داران خرد داده شد که از نقدینگی موجود در آمریکا بیشتر بود

با نمایان شدن نشانه های رکود بزرگ و پشت سر گذاشتن سه شنبه و پنجشنبه سیاه، سهام داران که با امید همیشگی بودن روند صعودی بازار وام های کلانی گرفته بودند، با فشار فراوانی اقدام به فروش سهم های خود کردند به طوری که برخی سهم ها در هیچ قیمتی خریدار نداشت

بانک های سرمایه گذاری که قسمت عمده ای از پول خود را در بازار سرمایه گذاری کرده بودند و یا به سهام داران خرد وام داده بودند، از پرداخت سپرده های مردم ناتوان بودند و برای اجرای تعهدات خود به ناچار در هر قیمتی سهم خود را می‌فروختند.

در فاصله 1929 تا 1934 که با ورود روزولت به قدرت بانک ها نظمی دوباره یافتند و قوانین جدید بانکداری به تدوین شد، صدها بانک ورشکسته شدند.

رکودی که به نظر می‌رسید در حال شکل دادن ریزش بازار است، خود نیز از این روند بی نصیب نماند و به جهت کاهش قدرت اقتصادی مردم، اجناس بیشتری در انبار های تولید کنندگان ماند.

تدابیر مقابله با بحران ریزش بازار

با شروع بحران در بازار سهام و ایجاد رکود، فدرال رزرو تصمیم به کاهش نرخ بهره برای کمک به واحد های تولیدی گرفت و نرخ بهره را تا 0.25 کاهش داد.

اقتصاد دانانی همچون جان مینارد کینز معتقد بودند که دولت باید با افزایش هزینه های خود برای کاهش تاثیرات بحران اقدام کند و با توجه به کاهش قابل توجه قدرت خرید مردم، وظیفه رونق بخشیدن بر دوش تنها نهادی است که امکان مالی این کار را دارد، یعنی دولت ها.

در سال 1323 نیز کمیته ای تحت نظر سنا آمریکا  تشکیل شد و به جدایی بانک های تجاری که وظیفه شان پذیرش سپرده و وام دادن آن به مردم بود و بانک های سرمایه گذاری رای داد.

از دیگر اقداماتی که برای ثبات بخشیدن به بازار و کاهش ریسک تولید صورت گرفت ابتکار معاملات آتی بود که امکان برنامه ریزی بلند مدت و پیش خرید را برای تولید کنندگان فراهم می‌کرد

اندیشیدن تدابیری مانند بیمه بیکاری، بیمه معلولین، بیمه بازنشستگان و قوانین تامین اجتماعی نیز از اثرات همین رکود بود که توسط کنگره در سال 1935 به تصویب رسید

جمع بندی و سخن آخر

آنجه در سال های بعد اتفاق افتاد، مجموعه ای از اقدامات دولتی برای رونق بخشیدن به تولید بود که در ابتدا از شیب ریزش آغاز شده در سال 1929 کاست و در ادامه، به مرور زمان به ترمیم اقتصاد منجر شد

بسیاری از قوانین تغییر و موجب کاسته شدن از ریسک تولید شد، اما شاید بتوان بزرگترین نتیجه این بحران برای آمریکا  و جهان را آمادگی هر چه بیشتر بخش خصوصی و دولتی برای رکود های بعدی عنوان کرد به گونه ای که اگر تجربیات حاصل از رکود بزرگ نبود، و یا از آن ها درس گرفته نمی‌شد، بسیاری از رکود های دوره های بعدی تاثیرات عمیق تری بر اقتصاد دنیا می‌گذاشت، و بحران های بیشتری را خلق می‌کرد به گونه ای که اقتصاد دانان معتقدند اگر تجربیات حاصل از این رکود بزرگ نبود، دنیا در سال 2008 با رکود بسیار بزرگ تری از آنچه شاهدش بودیم مواجه می‌شد.