کمبود روغن و بررسی سبد معیشتی خانوار
روزی که اسحاق جهانگیری در مصاحبه مطبوعاتی با مباهات از وجود کالاهای اساسی و عدم کمبود روغن و برنج و ارزاق عمومی در عین گرانی آن صبحت کرد، خشم و تمسخر عده ی کثیری از مردم را برانگیخت و انتقادات زیادی به همراه داشت. صدای همه مان در آمد که آقایان با این گرانی های سرسام آور، منت هم بر سرمان میگذارند و توقع دارند که شبانه روز مجیزشان را بگوییم. اما بعید نیست که این متن را در حالی بخوانید که در صف روغن ایستاده اید و منتظرید تا با ارائه کارت ملی و اجرای مراسم دعا به جان مسئولین، مرحمت نموده و یک حلبی روغن جامد در اختیارتان قرار دهند. گرانی روغن کم بود، کمبود روغن نیز به آن اضافه شد.
محاسبه شاخص بهای کالا با نگاه ویژه به مقوله کمبود روغن
“شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي، معيار سنجش تغييرات قيمـت كالاهـا و خدماتي است كه توسط خانوارهاي شهرنشين ايراني به مصرف مي رسد. اين شـاخص بـه عنـوان وسيلهاي براي اندازهگيري سطح عمومي قيمت كالاها و خدمات مورد مصـرف خانوارهـا، يكـي از بهترين معيارهاي سنجش تغيير قدرت خريد پول داخل كشور به شمار ميرود. كاربرد اين شاخص براي تعديل مزد و حقوق در قراردادهـاي دوجانبـه و نيـز دعـاوي حقـوقي و همچنـين بـهعنـوان مهمترين معيار سنجش ميزان تورم در اقتصاد ايران اهميت فراوان دارد.”
آنچه خواندید تعریفی بود که بانک مرکزی از شاخص بهای کالاها، به زیبایی و با بیانی شیوا ارائه داده است. حال اگر از عزیزان بخواهید همین هایی که تعریف کرده اند را به زبانی که ما نیز بفهمیم و در قالب اعداد و ارقام بیان کنند، خواهید دید که از سال 96 به بعد آمار منتشر شده ای در این زمینه وجود ندارد.
باور بفرمایید که در سه سالی که از 96 میگذرد، آنقدر قیمت کالاهای اساسی خانوار به سرعت افزایش یافته که ماموران آمار دیگر از ضرب و تقسیم و همسان سازی قیمت ها منصرف شده اند و بساط آمارگیری را تا روزی که قیمت ها ثابت شود تعطیل کرده اند.
سازمان ملل ملاک های 12 گانه جامعی برای بررسی هزینه سبد معیشتی خانوار ارائه داده است که نخستین مورد آن خوراکی ها و آشامیدنی هاست. در آخرین آمار های موجود، در سال 96 نسبت به سال 95، هزینه ی خوراکی ها و آشامیدنی ها در سبد خانوار بیشترین افزایش را به خود اختصاص میدهد. برای کاستن از خطای ناشی از تغییرات ناگهانی قیمت، در هر فصل سال یک چهارم جمعیت مورد نظر برای بررسی، مورد پرسش قرار میگیرند.
در ماه های نخست سال 97، قیمت پلاستیک آنقدر زیاد شده بود که مغازه داران به صورت جداگانه وجهی برای پلاستیک دریافت میکردند. این موضوع با گذشت زمان برطرف شد و دلیل آن کمبود یا فراوانی این محصول نبود بلکه در توجیه آن باید به کندی افزایش قیمت دیگر کالاها نسبت به پلاستیک اشاره کرد. به مرور زمان و با افزایش قیمت کالا، با توجه به سود ریالی حاصل از فروش، ارائه پلاستیک به صورت رایگان مجددا توجیه اقتصادی یافت. این همه سرتان را درد آوردم که بگویم آخرین آمار ها که نشان دهنده افزایش ده درصدی هزینه خوراکی و آشامیدنی هاست، در زمان گرانی پلاستیک محاسبه شده است و هنوز گرانی بی سابقه گوشت و برنج و روغن در قالب محاسبات جدید ارائه نشده است.
در نمودار های ارائه شده توسط بانک مرکزی، در سال 96، میزان 3.2 درصد از هزینه های خوراکی و آشامیدنی هر خانوار ایرانی صرف خرید روغن و چربی ها شده است. گوشت و میوه های تازه به ترتیب با 23 و 18 درصد، در صدر تراشیدن هزینه برای خانوار ایرانی قرار دارند.
در سه سال اخیر و در نبود آمارهای رسمی، بدیهی است اگر بگوییم هر چه میگذرد از سهم کالاهای غیر ضروری مانند گوشت و میوه کاسته شده و به سهم موارد ضروری تری همچون روغن و نان افزوده میشود. هزینه سنگین روغن عملا بخش عظیمی از مبلغی که هر خانوار بعد از کسر بدهی ها و اجاره بها منزل برایش باقی میماند، در خود میبلعد.
جدول تفضیلی مصرف هر کالا در زیر گروه خوراکی ها، نشان دهنده آن است که افزایش قیمت ها درسال 96 و در گام اول از میزان مصرف گوشت قرمز مردم کاسته و بر میزان مصرف گوشت سفید آن ها افزوده است.
با گذشت سه سال و در سال 99 به نظر میرسد با قیمت های کنونی گوشت سفید، مصرف ماهی به طور کامل متوقف شده و بخشی از مصرف مرغ نیز به سمت نان سرازیر شده باشد.
جز این، احتمالا خیل عظیمی از مردم کشورمان از مواردی مانند هتل و رستوران ، پوشاک و البسه، بهداشت و درمان و تفریح و امور فرهنگیشان کاسته اند تا در چاه ویل اجاره بهای خانه و هزینه خوراکشان بریزند و در عین حال با پرداختن پول بیشتر، هر روز از کیفیت مواد مصرفی خانوار ایرانی کاسته میشود.
مدیریت بازار به سبک مقابله با کمبود روغن
هر چند در جامعه ای که سهام دارش تلفظ صحیح کلمه کدال را نمیداند و در پاسخ به دعوت رییس جمهورش مبنی بر سپردن همه چیز به بورس( همه چیزی که تاکنون تقریبا نصف شده است) لبیک گویان پای به عرصه سرمایه گذاری(نوسان گیری در واقع) گذاشته است توقع چندانی نیست اما اگر خردمندی در این مملکت افشا منتشر شده توسط شرکت های تولید کننده روغن خوراکی را مطالعه کرده بود، از چندین ماه قبل به راحتی کمبود روغن را پیش بینی میکرد.
تولید کنندگان روغن از خرداد ماه به کمبود روغن خام به دلیل عدم تخصیص ارز توسط بانک مرکزی و تبعات ناشی از آن اشاره کرده بودند. در آبان ماه به طور توقف تولید روغن توسط شرکت گلوکوزان اعلام شد و به تبع آن رفته رفته صدای مردم نیز از گرانی روغن درآمد. مغازه داران روغن جامد را با سه برابر قیمت روی حلب میفروختند اما هنوز روغن مایع در دسترس بود.
شرکت های تامین کالا با هزار منت و فروختن کیک و کلوچه در کنار روغن به خرده فروشان، حسابی خوش خوشانشان بود و ما مردم فلک زده نیز به مرور زمان، به چکیدن روغن مایع از برنج هایمان عادت میکردیم.
در همین روزها، صدا و سیما با نمایش گزارشی ویژه از تانکر دارانی که برای خدمت به میهنشان شبانه روز در حال پرکردن تانکر ها و تامین روغن خام از روسیه بودند، نوید رفع سریع این محدودیت را با تکیه بر توان تولید داخل و همکاری منطقه ای داد.
نگارنده وقت چندانی برای تماشای گزارشات پربار صدا و سیما صرف نمیکند اما ادامه برنامه های این مسیر چندان دور از ذهن هم نیست، دعوت ازتولید کنندگان داخلی روغن خام که مدعی تامین روغن مورد نیاز کشور و همچنین خاور دور و نزدیک در صورت حمایت مسئولین هستند، گروه های جهادی که با سرمایه ای اندک روغن مورد نیاز مردم را به روش های سنتی تولید میکنند، ارائه گزارش تفصیلی درباره راه های تولید روغن حیوانی به جای روغن گیاهی و همچنین دستگیری سلطان روغن.
اما واقعیت این است که در همین زمان، نه تنها مشکل کمبود روغن جامد مرتفع نگشته است، که مایع آن نیز به سختی قابل حصول است. احتمالا به زودی زود جملگی مان به سبک یانگوم، غذاهایمان را آب پز کنیم و در حین هورت کشیدن سوپ، به گزارش صدا و سیما در باره ی فواید استفاده از آب به جای روغن، گوش جان بسپاریم.
در پایان لازم به ذکر است که جناب جهانگیری در این مدت جلسات تنظیم قیمت تخم مرغ را نیز برگزار کردند و از الطاف واصله الهی، این مورد هنوز موجود است. لکن با روندی که از رییس مجلس تا مدیر کل محیط زیست فلان استان برای قیمت مرغ و تخم مرغ مانیفست صادر میکنند، احتمالا به زودی با گزارش ویژه ای در باب نگاه به سبد معیشتی خانوار با نگاه ویژه به مقوله تخم مرغ، موز، خیار و …. در خدمت شما مخاطبین گرامی خواهم بود.