حباب در علم اقتصاد

حباب مفهومی است که فعالان اقتصادی برای بیان فاصله قیمت یک کالا، سهام، ارز و … از ارزش واقعی خود، از آن استفاده می‌کنند. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که قیمت حرکت شتابدار بزرگی را طی کند و قیمت ها فاصله زیادی از ارزش های ذاتی خود بگیرند. معمولا بعد از طی شدن این رشد، حباب به صورت ناگهانی تخلیه می‌شود و با ریزش و عرضه های شدیدی رو به رو خواهد شد و بازار پس از آن تا مدتی دچار رکود خواهدشد.

از آنجایی که تأیین دقیق ارزش کالاها گاهی اوقات سخت و یا حتی ناممکن است، گاهی اوقات حباب تنها بعد از کاهش شدید قیمت و ترکیدن آن شناسایی می‌شود.

چرا حباب ها تشکیل میشود؟

با وجود این که ممکن است کمی عجیب به نظر برسد، حتی در بازارهایی که تا حد خوبی قابل پیشبینی هستند، حباب بارها و بارها تکرار می‌شود. فعالان بازار باید توانایی این را داشته باشند که با استفاده از شواهد قبلی و اطلاعات مربوطه، ارزش ذاتی را با دقت بالا محاسبه نمایند.

اگر چه که تجمیعی بر سر علت اصلی تشکیل حباب ها وجود ندارد، شواهدی هستند که مراحل تشکیل و بزرگ شدن حباب ها را توضیح می‌دهد. در ادامه به چند نمونه از آنها می‌بپردازیم:

1- حجم نقدینگی:

یکی از دلایل احتمالی به وجود آمدن حباب، نقدینگی بیش از حد در سیستم مالی است. این نقدینگی میتواند باعث آسیب پذیر شدن بازار ها و در نتیجه نوسانات شدید دارایی‌ها در کوتاه مدت شود.

در دهه 1970، پس از خروج آمریکا از سیستم پولی استاندارد طلا[1] و افزایش شدید حجم نقدینگی، یک حباب بزرگ در قیمت کامودیتی ها به وجود آمد. و این حباب تا آنجا ادامه داشت که بانک مرکزی از طریق بالا بردن نرخ بهره تا 14 درصد، نقدینگی را مهار کرد. پس از ان مهار نقدینگی، حباب قیمت طلا، نفت و سایر کومودیتی ها تخلیه شد و به سطوح مشابه قبلی رسید.

2- تئوری احمق بزرگتر:

یکی از تئوری‌های تشکیل و بزرگ شدن حباب که در کتاب های زیادی مورد بررسی قرار گرفته است، تئوری احمق بزرگتر است. افراد با وجود این که میدانند قیمت های فعلی بالا تر از ارزش ذاتی خود قرار دارد، اقدام به خرید می‌کنند، چرا که احتمال می‌دهند در آینده فرد احمق تری وجود خواهد داشت و حاضر خواهد شد این دارایی را با قیمت بالاتری از او خریداری کند. با این مفروضات، رشد حباب تا جایی ادامه خواهد داشت که احمق بزرگ تری وجود داشته باشد. بعد از تکمیل این چرخه احتمالا با ریزش سنگینی در بازار رو به رو خواهیم شد.

3- تصور ابدی بودن رشد:

هنگامی که قیمت یک دارایی مدتی در حال رشد بوده، ممکن است این تصور را برای افراد به وجود بیاوردن که با توجه به سابقه تاریخی یا حدس و گمان هایی در مورد آن دارایی دارند، که رشد قیمت تا مدت ها ادامه خواهد داشت. در این حالت افراد بدون تحلیل های اقتصادی و تنها با توجه به انتظاراتشان از بازار، وارد بازار می‌شوند و به حبابی شدن دارایی کمک میکنند.

4- حرکات جمعی:

حتما شما هم میدانید که بازدهی یک دارایی مانند یک اهنربای قوی عمل میکند. هر چه بازده بیشتر باشد، توجه بیشتری را به خود جلب میکند و در نتیجه میتواند سرمایه های بیشتری را به سمت خود روانه کند. از آنجایی که توده، علاقه زیادی به سرمایه گذاری در جهت بازار دارد، با شنیدن خبر در مورد رونق و بازدهی یک بازار، به سمت آن حرکت میکند. نتیجه این تفکر جمعی، روز هایی است که میبینیم مردم در صف های طویل دلار و سکه استاده اند و یا روز هایی که انفجار نقدینگی در بازار سرمایه اجازه اصلاح را حتی به میزانی اندک به بازار نمی‌دهد تا جایی که حباب به اندازه کافی بزرگ شود.

حباب ها طی چه مراحلی تشکیل میشوند؟

از دید کیندلبرگر، اقتصاد دان قرن 20 ام، حباب ها در 5 مرحله تشکیل میشوند. ابتدا ارزش یک دارایی رشد میکند. پس از به وقوع پیوستن این رشد، عده ای با اهداف سودا گرانه اقدام به خرید این دارایی میکنند و باعث رشد قیمت میشوند. در ادامه یک سرخوشی ناپایدار به وجود خواهد آمد و افراد از گران شدن دارایی خود خوشحال هستند. با ادامه یافتن رشد، عده ای تصمیم به سیو سود میگیرند، تا جایی که قدرت فروشندگان از خریداران بیشتر باشد و در نهایت بووم! قیمت به صورت ناگهانی ریزش خواهد کرد.

چگونه متوجه حباب ها شویم؟

به طور کلی بهترین راه برای تشخیص وجود حباب، اندازه گیری قیمت ذاتی است. اما ممکن است به دلایل مختلف تخمین زدن ارزش یک دارایی غیر ممکن باشد. در صورتی که برخی موارد زیر در مورد دارایی به وجود بیاید، بهتر است کمی دقیق تر احتمال حبابی بودن آن را بررسی کرد.

هنگامی که شاهد تغییر غیر معمول تنها یک پارامتردر کنارثابت بودن سایر پارامتر ها هستیم. برای مثال هنگامی که مشاهده میکنیم قیمت یک سهام رشد بسیار زیادی داشته اما در مقابل میزان سود دهی شرکت، تفاوت زیادی نداشته است. هنگامی که میبینیم رسانه ها مرتبا در مورد یک بازار دارایی صحبت میکنند. هنگامی که میبینیم افراد برای متقاعد کردن خود نسبت به ارزش دارایی از استدلال های نامتعارف استفاده میکنند و …

سخن پایانی

در طول تاریخ حباب ها، باعث رکود های بزرگی در اقتصاد دنیا شده اند. اگر چه که احتمالا تجربه بشر و استفاده از آن، از وقوع فجایع اقتصادی زیادی در عصر جدید جلوگیری کرده، اما به هر حال حباب ها بارها و بارها به شکل های گوناگون و در اندازه های متفاوت ظاهر خواهند شد. یک سرمایه گذار موفق برای جلوگیری از گیرافتادن در باتلاق حباب، به جای توجه مداوم به “قیمت” ، توجه خود را به ” ارزش” معطوف می‌نماید.

---

[1] سیستمی تقریبا منسوخ شده است که در آن طلا مستقیما پشتوانه اسکناس است.